Etimoloji

M.Ö. 667 yılında; İstanbul'a yerleşim kuran kolonist Megaralılar şehri o dönemdeki kralı Byzas için "Bizantium" ismini koymuştur. M.S. 196 yılında da Roma İmparatoru Septimius Severus şehri bir saldırı sonrasında ele geçirmiş, ancak bu sırada şehir bir harabe haline gelmiştir. Şehri yeniden onarınca, bir çok Romalı da İstanbul'a göç etmiştir. Her ne kadar Severus şehre oğlunun ismi Augusta Antonina (İmparator olunca ismi Antoninus Caracalla olmuştur) vermek istese de rivayete göre, Konstantin şehre Konstantinopolis ismini vermesinden öncesine kadar halk arasında bu şehre Nova Roma (Yeni Roma) deniliyordu.

Konstantin de en başında şehrin resmi ismini Nova Roma koymak istedi; ancak dini anlaşmazlıklar çıkınca bundan vazgeçti. İstanbul adının kökeninin Antik Yunancaya da dayandığı rivayet edilir. Türkler İstanbul'u ele geçirmesi sırasında ve öncesinde; Selçuklularda olduğu gibi şehre Stamboul-Stambul demekteydiler. Türklerin yanı sıra; 10'uncu yüzyılda Arapların 12'inci yüzyılda da Ermenilerin şehre bu isimle çağırdıklarını öngörürler. Ancak; devlet işlerinde Osmanlı İmparatorluğu Konstantiniyye ismini kullanır.

Şehrin İstanbul-İstambol ismini sık kullanması ise 17'inci yüzyılda; Evliya Çelebi'nin şehirden bu isimle bahsetmesiyle başlar. İstanbul kelimesi Yunanca "εις την Πόλιν" ya da "στην Πόλη" (eis tén pólin ya da sten pole =şehire doğru ya da şehirde ) tümcesinden gelir. 18'inci yüzyılda III. Mustafa döneminde ise; paraların üzerinden Konstantiniyye kaldırılarak, İstambol'u koyunca resmiyete dönüşür. (1770)

İstanbul'a farklı isimler veren pek çok dil vardır:

* Rumca: Konstantinopolis, Istinpolin, Megali Polis, Kalipolis, Vizantion
* Latince: Bizantium, Antoninya, Alma Roma, Nova Roma
* Slavca: Çargrad, Konstantingrad
* İbranice: איסטנבול (İs-tan-bul), Ortaçağ'da קושטא (Kuş-ta)
* Vikingce: Miklagard
* Ermenice: Vizant, Stimbol, Esdambol, Eskomboli
* Arapça: Bizantiya, el-Mahsura, Kustantina el-uzma
* Selçuklular zamanında: Konstantiniyye, Mahrusa-i Konstantiniyye, Stambul
* Eski Rusça: Çargrad, Vizantiy, Konstantinopol, Stambul
* Osmanlıcada: Dersaadet, Deraliyye, Mahrusa-i Saltanat, Istanbul, Islambol, Darü's-saltanat-ı Aliyye, Asitane-i Aliyye, Darü'l-Hilafetü 'l Aliye, Payitaht-ı Saltanat, Dergâh-ı Mualla, Südde-i Saadet, Kostantiniyye ( قسطنطينيه )
İstanbul
* Fransızca : Stamboul
* İspanyolca : Estambul
* Macarca : Isztambul
* Litvanca : Stambulas
* Letonyaca : Stambula
* Arnavutça : Stambolli
* Galce : Iostanbúl
* Loglanca: Gonstantinupol
* Lazca: Poli
* Ladino: Estanbol
* Farsça: Estanbol
* Rumence:İstambul